Hâm mộ "Thần tượng lệch chuẩn" trên không gian mạng, lỗ hổng trong "bộ lọc" văn hóa của một bộ phận giới trẻ hiện nay

Chủ nhật - 16/11/2025 10:32

“Lệch chuẩn thần tượng” được hiểu là việc tôn sùng, ngưỡng mộ một cá nhân, sự việc nào đó của một bộ phận quần chúng nhưng đi ngược lại với lợi ích tốt đẹp của xã hội, sự trông mong của cộng đồng. Việc lệch chuẩn thần tượng đem lại sự nguy hại đối với xã hội vì nó liên quan đến hệ giá trị mà con người theo đuổi, ảnh hưởng tiêu cực đến niềm tin của xã hội, đến lối sống, đạo đức, văn hóa của cộng đồng, đặc biệt là đối với giới trẻ.

Hâm mộ "Thần tượng lệch chuẩn" trên không gian mạng, lỗ hổng trong "bộ lọc" văn hóa của một bộ phận giới trẻ hiện nay

Việc hâm mộ các "thần tượng lệch chuẩn" không phải là ngẫu nhiên mà tuân theo các mẫu hình có thể nhận diện. Từ tình hình thực tế có thể phân ra một số loại “idol lệch chuẩn” phổ biến như sau:

- Lãng mạn hóa hành vi phạm pháp và lối sống vô kỷ luật (Các "giang hồ mạng"): Nhóm này xây dựng một hình ảnh "nghĩa khí giang hồ", "sống chất", "trọng tình nghĩa" (theo một định nghĩa méo mó), "dám chơi dám chịu". Hình ảnh này tấn công trực tiếp vào tâm lý muốn nổi loạn, muốn phá vỡ quy tắc và tìm kiếm "sự thật" đường phố của một bộ phận nam thanh thiếu niên đang trong quá trình định hình nhân cách. Chúng biến hành vi phạm tội thành một biểu tượng của "bản lĩnh".

- Bình thường hóa sự phản cảm và phi đạo đức: Ví dụ như vụ việc của Tiktoker N.O.N sử dụng ngôn từ miệt thị, xúc phạm người nghèo, người lớn tuổi trong các video được gắn mác "từ thiện" để cố tình gây phẫn nộ, thu hút sự chú ý. Đây là một hình thái "lệch chuẩn" mới, gắn liền với sự bùng nổ của "nền kinh tế của sự chú ý" và vai trò của những người có ảnh hưởng trên không gian mạng KOL, KOC. Nó cho thấy sự biến tướng nguy hiểm của hoạt động xã hội, khi lòng trắc ẩn và đạo đức bị đem ra làm công cụ để "câu view", "câu tương tác".

- Cổ xúy chủ nghĩa vật chất và lối sống khoe mẽ, bất chấp: Các "chủ tịch" tự phong, "hot girl" trên các nền tảng mạng xã hội, video ngắn liên tục khoe khoang tài sản (siêu xe, đồ hiệu), chia sẻ các triết lý làm giàu phiến diện, dạy người trẻ lối sống hưởng thụ xa hoa, xem nhẹ giá trị của lao động chân chính và tri thức học thuật. Nhóm này không vi phạm pháp luật, cũng không luôn luôn phản cảm, nhưng lại tấn công âm thầm vào hệ giá trị lao động. Chúng tạo ra một thế hệ trẻ ảo tưởng, nôn nóng "giàu nhanh", "làm giàu không khó", bỏ qua quá trình tích lũy, cống hiến và học tập, từ đó dễ sa ngã vào các hoạt động phi pháp, vi phạm phạm trù đạo đức (như lừa đảo, đánh bạc và tổ chức đánh bạc, mại dâm, “bố đường” – “bé đường”…) nhằm thỏa mãn nhu cầu vật chất.

- Những “nghệ sĩ” lệch chuẩn: Nghệ sĩ cũng là một trong những đối tượng được giới trẻ tôn sùng làm thần tượng, hành động của nghệ sĩ luôn thu hút được sự dõi theo của giới trẻ. Thế nhưng, không ít ca sĩ, nghệ sĩ lựa chọn cách thức đánh bóng tên tuổi bằng cách tạo đời tư cá nhân ồn ào, quảng cáo sai sự thật cho một số nhãn hàng, có những phát ngôn gây sốc, thậm chí mang tính xúc phạm khán giả để được nổi tiếng… Đây không phải là hình ảnh mà một người nghệ sĩ nên có.

Những người trẻ với sự nhạy cảm, dễ tổn thương đã không tránh khỏi hoang mang, bi quan và khi bắt gặp cái bất thường, khác biệt, họ đã tin theo và nhầm tưởng đó là những giá trị mới cần vươn tới và chia sẻ. Điều này dẫn đến hiện tượng các đối tượng có tiền án, tiền sự chỉ cần tạo được “trend” đã có thể dễ dàng trở thành “tiêu chuẩn”, hình mẫu để giới trẻ ngưỡng mộ, sùng bái và noi theo. Bên cạnh đó, giới trẻ dễ chạy theo “xu hướng” đám đông, thường xuyên theo dõi, truy cập, tương tác với các hiện tượng mạng mà không tìm hiểu sâu xa, cặn kẽ về động cơ, hành vi cũng như nhân phẩm của những người đó, không tự ý thức được giới hạn đúng - sai, tốt - xấu trong chính hành vi của bản thân mình. Đại bộ phận người trẻ mang tâm lý đám đông, theo “trend”, cho rằng việc không nhanh chóng cập nhật và làm theo số đông là lạc hậu, lập dị, những suy nghĩ đó ngấm ngầm xâm nhập vào tiềm thức của một số người, từ đó tạo ra những hành vi đi ngược với chuẩn mực và nhân cách của họ.

Bên cạnh đó, các nền tảng công nghệ, đặc biệt là các nền tảng mạng xã hội, video ngắn như TikTok và Facebook Reels và cơ chế phân phối nội dung, thuật toán tối đa hóa thời gian xem và tương tác của người dùng cũng là một yếu tố khiến cho các hành vi “lệch chuẩn” phổ biến hơn. Các video ngắn, có nội dung gây sốc, kích thích cảm xúc mạnh thường nhận được mức tương tác rất cao. Thuật toán, vốn là một cỗ máy, không phân biệt được tốt - xấu, chỉ nhận diện đây là nội dung "hiệu quả" và lập tức ưu tiên phân phối, đẩy lên "xu hướng". Hơn nữa, các video ngắn này tạo ra các "cú hích dopamine" liên tục, gây nghiện và làm suy giảm nghiêm trọng khả năng tư duy phản biện, tư duy sâu của người xem.

Để ngăn chặn, hạn chế tác động tiêu cực của hiện tượng “lệch chuẩn thần tượng” các cơ quan chuyên môn cần tập trung thực hiện một số nội dung sau:

- Cần xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, đồng bộ. Điều này cần sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội, trong đó Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch là cơ quan chịu trách nhiệm chính. Cần tạo ra nhiều hơn các diễn đàn để giới trẻ tham gia, bình luận, chia sẻ, tìm hình mẫu xứng đáng trong thời đại mới, coi đó như tấm gương sáng để noi theo. Đó là cách tạo ra một thế giới thực với những con người thực, những giá trị đích thực, giúp giới trẻ phân biệt và tránh xa thế giới ảo đầy cạm bẫy. Gia đình, nhà trường cũng cần đẩy mạnh việc giáo dục, tuyên truyền, hướng tới phân tích để học sinh hiểu được giá trị thực sự của thần tượng và những tác hại, nguy cơ từ “cuồng thần tượng”. Cần tổ chức các hoạt động giáo dục định hướng cho học sinh thông qua việc mời các chuyên gia tâm lý, giáo dục nói chuyện về đề tài này để học sinh có thêm kiến thức và hình thành "sức đề kháng".

- Nâng cao vai trò quản lý nhà nước trên lĩnh vực văn hóa - thông tin, theo dõi và xử lý nghiêm các hành vi đăng tải hình ảnh, clip có nội dung lệch chuẩn đạo đức xã hội, trái thuần phong mỹ tục, vi phạm pháp luật.. cần được thực hiện quyết liệt hơn.

- Phát huy vai trò của giới nghệ sĩ, trí thức, KOL, hình thành những idol, người có ảnh hưởng trên không gian mạng chuẩn mực về lối sống, nội dung truyền tải lành mạnh, đề cao giá trị văn hóa truyền thống, góp phần làm át đi những thứ văn hóa xấu độc, nhảm nhí đang đầy rẫy trên không gian mạng, đem lại những trải nghiệm tích cực đến khán giả, nhất là các bạn trẻ, học sinh, sinh viên.

Hiện tượng “lệch chuẩn thần tượng” không phải là hiện tượng mới, nhưng hệ lụy mà nó gây ra có nguy cơ ảnh hưởng tiêu cực lớn đối với đời sống văn hóa, xã hội. Với vai trò, trách nhiệm của mình, từ cơ quan, tổ chức đến từng cá nhân hãy chung tay, cùng làm trong sạch môi trường văn hóa mạng, đẩy lùi những cái xấu, độc, lan tỏa những việc làm hay, những điều tốt đẹp để góp phần đưa Việt Nam ta hòa nhập với văn hóa thế giới nhưng vẫn giữ gìn và phát huy truyền thống tốt đẹp của văn hóa Dân tộc với tinh thần “hòa nhập nhưng không hòa tan”./.

Tác giả: Phòng An ninh mạng và PCTP sử dụng công nghệ cao

Tags: An ninh mạng và PCTP sử dụng công nghệ cao